Swędzenie skóry: przyczyny oraz sposoby łagodzenia swędzenia skóry

Dlaczego skóra swędzi i czym jest swędzenie skóry?

Swędzenie, podobnie jak i inne odczucia związane ze skórą, czyli dotyk, ból, odczuwanie ciepła i zimna lub wibracji jest bardzo ważne dla organizmu. Ostrzega ciało przed szkodliwymi czynnikami pochodzącymi z zewnątrz i sygnalizuje, że coś dzieje się wewnątrz organizmu.

Świąd powstaje na skutek pobudzenia konkretnych zakończeń nerwowych przez mechaniczne, termalne i chemiczne mediatory. Podrażnienie włókien z grupy C znajdujących się na ludzkiej skórze powoduje przesłanie sygnałów do rdzenia kręgowego, a następnie do mózgu. Mózg przetwarza sygnał, a następnie generuje odpowiedź w postaci odruchu drapania lub pocierania. Drapanie i pocieranie zakłóca z kolei uczucie swędzenia przez stymulowanie różnych receptorów bólu i dotyku zlokalizowanych w tych samych obszarach ciała. I choć drapanie się może przynieść chwilową ulgę, powoduje podrażnienie skóry, a czasami nawet naruszenie jej struktury.

Jakie są możliwe przyczyny swędzenia skóry?

Do możliwych przyczyn świądu skórnego należą choroby skóry, zakażenia pasożytnicze, grzybicze i bakteryjne, choroby ogólnoustrojowe oraz alergie. Swędzenie mogą powodować przyjmowane leki, choć na skórze nie pojawia się wysypka ani podrażnienie. Wśród środków leczniczych mogących wywołać świąd wymienia się:

• niektóre leki obniżające ciśnienie tętnicze – leki z grupy ACE inhibitorów,
• Allopurinol stosowany w leczeniu dny moczanowej,
• Amiodaron zalecany przy zaburzeniach rytmu serca,
• leki moczopędne łagodzące wzdęcia,
• estrogen,
• hydroksyetyloceluloza (używana w trakcie operacji),
• leki opioidowe na receptę,
• simwastatyna w leczeniu wysokiego poziomu cholesterolu.

Zdarza się, że świąd pojawia się w trakcie choroby (szczególnie przy chorobie atakującej układ nerwowy), która nie daje żadnych skórnych objawów. Układ nerwowy myli się i wysyła sygnał do mózgu, że skóra swędzi. Świąd może więc wystąpić przy półpaścu, stwardnieniu rozsianym, wylewie, guzie mózgu oraz przy uszkodzeniu nerwów.

Ciągłe drapanie się i uczucie swędzenia może mieć podłoże psychologiczne. Choć w trakcie badania lekarz nie znajduje fizycznej przyczyny świądu, pacjent odczuwa konieczność drapania się. Kompulsywne pocieranie skóry może wystąpić przy depresji, zaburzeniach kompulsywno-obsesyjnych, psychozie oraz przy trichotillomanii (niepohamowanym wyrywaniu włosów).

Jakim chorobom towarzyszy swędzenie skóry?

Swędzenie skóry w większości przypadków nie świadczy o poważnej chorobie. Do możliwych przyczyn swędzenia należą alergie skórne na wybrane pokarmy lub na ciepło (na skórze występują wtedy potówki lub pokrzywka). Skóra może też swędzieć, kiedy rozwijają się na niej grzybicze infekcje, takie jak np. pleśniawki czy grzybica stopy. Do bakteryjnych zakażeń skóry należy liszajec zakaźny oraz zapalenie mieszków włosowych (skóra zaatakowana jest przez szczepy gronkowca złocistego).

Uczucie swędzenia powodują pasożyty oraz insekty bytujące na skórze, czyli świerzbowiec ludzki, wszy oraz wszy łonowe. Swędzenie towarzyszy również przewlekłym chorobom skórnym, takim jak egzema, łuszczyca czy łupież.U kobiet w ciąży oraz po menopauzie skóra staje się swędząca na skutek zmian hormonalnych.

W niektórych przypadkach swędzenie skóry może jednak świadczyć o poważniejszych chorobach. Nieprzyjemne uczucie powodujące chęć ciągłego drapania się pojawia się przy chorobach tarczycy oraz schorzeniach autoimmunologicznych (choroba Hashimoto, toczeń rumieniowaty układowy, mieszana choroba tkanki łącznej), przy chorobach wątroby oraz przy problemach z nerkami.

Pokrzywka powodująca swędzenie, a niekiedy też bolesny i piekący ból występuje w przebiegu nowotworów złośliwych (zwłaszcza przy nowotworach limfoproliferacyjnych).  

Jakie są sposoby łagodzenia swędzenia skóry?

Świąd skóry powoduje rozdrażnienie, a utrzymujące się przez dłuższy czas swędzenie zaburza normalne funkcjonowanie. Konieczne jest więc stosowanie metod łagodzących nieprzyjemne uczucie. W przypadku świądu, niezależnie od przyczyny, dermatolodzy zalecają stosowanie łagodnych kosmetyków myjących oraz balsamów i kremów odbudowujących uszkodzoną skórę i zmniejszających przeznaskórkową utratę wody (TEWL).

Ważnym elementem w łagodzeniu świądu jest suplementacja odpowiednimi witaminami, nienasyconymi kwasami tłuszczowymi (szczególnie kwasami omega-3) oraz probiotykami poprawiającymi funkcjonowanie układu odpornościowego.

Do polecanych produktów należą kosmetyki zawierające koloidalną mączkę owsianą. Składnik wykazuje działanie nawilżające, oczyszczające i kojące. Pomaga więc złagodzić objawy alergii skórnych, zmniejszając swędzenie i zaczerwienienie (dzięki zawartym w mączce awenantramidom o właściwościach antyalergicznych). Mączka owsiana nie powoduje podrażnień i należy do bezpiecznych składników stosowanych w produktach przeznaczonych dla osób z problemami skórnymi.

Uczucie swędzenia zmniejsza się, kiedy skóra jest dobrze nawilżona.

Kiedy naskórek traci zbyt duże ilości wody, staje się podatny na uszkodzenia pod wpływem czynników zewnętrznych. Skóra potrzebuje więc specjalnych maści i kremów zawierających lipidy zbliżone swoją budową do lipidów międzykomórkowych w naskórku. Żeby pobudzić naturalne mechanizmy regeneracji skóry, do wyrobów medycznych przeznaczonych dla osób z egzemą i problemami skórnymi dodaje się dekspantenol.

W przypadku świądu wywołanego reakcją alergiczną, lekarz zaleca stosowanie doustnych leków przeciwalergicznych. Mogą one jednak powodować senność, dlatego przyjmuje się je najczęściej wieczorem. Jeśli alergia pojawia się miejscowo, fragment skóry można posmarować maścią zawierającą substancję przeciwhistaminową. Przy alergii kontaktowej oraz atopowym zapaleniu skóry stosuje się również hydrokortyzon (syntetycznie wytwarzany kortykosteroid kory nadnerczy). Lek hamuje procesy zapalne w organizmie, a zastosowany miejscowo działa m.in. przeciwuczuleniowo i przeciwświądowo.

W łagodzeniu swędzenia skóry stosuje się również antydepresanty. Niektóre leki z tej grupy powodują uwolnienie serotoniny, która rozluźnia receptory odpowiedzialne za uczucie swędzenia. Terapię lekami przeciwdepresyjnymi stosuje się w przypadku chorób chronicznych z towarzyszącym świądem.

Świąd skóry można skutecznie zmniejszać, stosując fototerapię, czyli terapię światłem. Naświetlanie skóry z wykorzystaniem różnych rodzajów światła pomaga złagodzić nieprzyjemne swędzenie. Korzystny wpływ światłoterapii obserwuje się np. w leczeniu łuszczycy. Żeby leczenie przyniosło pożądane efekty, konieczne jest zastosowanie serii zabiegów.

Jak diagnozuje się swędzenie skóry?

Diagnoza opiera się o obserwację i badanie fizyczne. Wymaga także przeprowadzenia dokładnego wywiadu lekarskiego. Jeśli lekarz podejrzewa, że świąd skóry spowodowany jest chorobą ogólnoustrojową, może zalecić dodatkowe badania.

• Morfologia krwi pokaże, czy przyczyną swędzenia jest niedobór żelaza.
• Badanie hormonów tarczycy, funkcjonowania wątroby i nerek pozwoli wykluczyć nadczynność tarczycy, żółtaczkę albo dnę moczanową.
• Wykonując rentgen klatki piersiowej można sprawdzić, czy węzły chłonne nie są powiększone (co może wskazywać na poważniejsze choroby) i czy to przypadkiem nie one powodują świąd.

Do jakiego lekarza oraz kiedy udać się ze swędzeniem skóry?

Bez względu na przyczynę świądu, do lekarza należy udać się zawsze wtedy, kiedy uporczywe swędzenie utrzymuje się przez 3 dni lub dłużej. Dermatolog przeprowadzi dokładny wywiad, obejrzy zmiany skórne oraz zaleci odpowiednią terapię lub skieruje pacjenta na dalsze badania. Swędzenie całego ciała może wskazywać na choroby ogólnoustrojowe, takie jak np. nadczynność tarczycy, cukrzycę, żółtaczkę czy mocznicę. Konieczna jest więc konsultacja lekarska, żeby jak najszybciej rozpocząć właściwe leczenie.

Choć świąd skóry z pozoru wydaje się niegroźną przypadłością, może znacznie utrudniać życie, prowadzić do nadkażeń skóry i infekcji. Swędzenie pojawiające się bez żadnej przyczyny i utrzymujące się przez kilka dni należy zawsze skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu lub dermatologiem.

Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!

Źródła:

• https://www.healthline.com/health/outdoor-health/best-remedies-for-itching#takeaway
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23204849
• https://nationaleczema.org/eczema/itchy-skin/
• https://www.nhs.uk/conditions/itchy-skin/
• https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.17.4.
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/itchy-skin/diagnosis-treatment/drc-20355010
• https://www.doz.pl/zdrowie/h554-Wlokno_nerwowe_rodzaje_wlokien_nerwowych
• https://www.scientificamerican.com/article/experts-why-we-itch-and-scratch/
• https://www.webmd.com/skin-problems-and-treatments/why-so-itchy#2
• https://zielonyklub.pl/maczka-owsiana-koloidalna-colloidal-oatmeal.html