Osteoporoza: przyczyny, rodzaje, objawy, profilaktyka, leczenie
Osteoporoza to choroba polegająca na zaniku masy kostnej oraz uszkodzeniu architektury kości, co prowadzi do ich osłabienia i zwiększonej łamliwości. Dane z początku XXI wieku wskazują, że dotykała przede wszystkim osób starszych i chorowało na nią 75,5 mln ludzi w Europie, USA i Japonii. W samej Polsce szacowana liczba chorych to ok. 2 858 540.
Aktualne dane Światowej Organizacji Zdrowia mogą niepokoić: obecnie co trzecia kobieta i co dziewiąty mężczyzna na całym świecie cierpi na osteoporozę. Średnia długość życia się wydłuża, dlatego też specjaliści przewidują, że w 2050 roku liczba ta będzie nawet trzykrotnie wyższa!
Rodzaje osteoporozy
Osteoporoza to jedna z najczęstszych chorób osób w wieku podeszłym. Zwykle przebiega bezobjawowo, dlatego też określa się ją jako cichy zjadacz czy też złodziej kości. Pierwszy zdefiniował ją amerykański endokrynolog Fuller Albright żyjący w latach 1900-1969 roku, określił ją właśnie jako „niedobór kości w kości”.
W 1993 roku Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła definicję osteoporozy jako choroby układowej szkieletu, charakteryzującej się niską masą kostną, zaburzoną mikrostrukturą kości i zwiększoną podatnością na złamania.
Powikłania tej choroby są jednymi z najczęstszych przyczyn zgonów w krajach rozwiniętych. Nie wspominając, że złamania kości spowodowane osteoporozą, jak złamania kręgosłupa, kości promieniowej czy kości udowej, powodują przykre następstwa zdrowotne takie jak:
- zanik mięśni,
- odleżyny,
- zatory w płucach, które w dużej części przypadków mogą prowadzić do zakrzepicy żylnej.
Należy zdać sobie sprawę, że osteoporoza to przede wszystkim stan chorobowy i polega na postępującym ubytkiem masy kostnej. Przez to też do osłabienia struktury kości dochodzi stopniowo, by w rezultacie stracić nawet 50-80 proc. masy kostnej.
Rozróżnia się kilka rodzajów osteoporozy. Najważniejszy podział dotyczy osteoporozy wtórnej (nabytej na skutek chorób i branych lekarstw) oraz pierwotnej, której częstość występowania szacuje się na 80 proc. W ramach tej ostatniej wydziela się osteoporozę idiopatyczną dotyczącą młodzieży oraz osteoporozę inwolucyjną, która jest najczęściej i dzieli się na dwa kolejne typy: osteoporoza pomenopauzalna (typ I) oraz osteoporoza starcza (typ II).
Osteoporoza a menopauza
Dane statystyczne są bezlitosne: osteoporoza dotyka znacznie częściej kobiety niż mężczyzn. – Stopień zagrożenia wzrasta z wiekiem: proces utraty tkanki kostnej zaczyna się po 30. roku życia i nasila w okresie menopauzalnym.
Ma to związek ze zmianami w gruczołach dokrewnych – zachodzą one u kobiet w okresie menopauzy, a u mężczyzn andropauzy.
Menopauza związana jest z deficytem estrogenów, przez co dochodzi zaburzeń blisko 400 przemian metabolicznych organizmu, w tym do pobudzenia i nadmiernej aktywności osteoklastów. Ponadto kobiety tracą z wiekiem więcej tkanki kostnej i żyją dłużej.
Roczny ubytek masy kostnej u kobiet w wieku menopauzalnym średnio wynosi 5 proc., ale według Naturalnej Fundacji Osteoporozy może osiągnąć wartość nawet do 20 proc. (!) w ciągu pierwszych 5-8 lat po menopauzie.
Szacuje się, że osteoporoza dotyczy około 40 proc. kobiet mających ponad 50 lat. Często dochodzi wówczas do złamania kości
- przedramienia,
- kolana,
- piszczeli.
Problemy kostne zaczynają się objawiać charakterystycznym garbieniem sylwetki – mowa tu o tzw. wdowim garbie, kiedy kości mostka ulegają mikrozłamaniom pod wpływem ciężaru ciała, zrastają się i cała sylwetka ugina się do przodu, tworząc z tyłu garb.
Przyczyny osteoporozy
W grupie ryzyka są zwłaszcza kobiety, ponieważ jej występowanie związane jest z gospodarką hormonalną. Menopauza powoduje spadek poziomu hormonów, ponadto z wiekiem zmniejsza się masa kostna, która i tak u kobiet jest mniejsza niż u mężczyzn.
Na rozwój choroby wpływają też takie czynniki jak nieprawidłowa dieta, czyli taka uboga w wapń, białko i witaminę D, brak aktywności fizycznej czy długotrwałe przyjmowanie leków. Ryzyko wystąpienia osteoporozy zwiększają również choroby jak na przykład nadczynność tarczycy i cukrzyca.
Szeroko przy osteoporozie mówi się przede wszystkim o wapnie. Warto podkreślić, że pierwiastek ten jest nie tylko potrzebny dla mocnych kości, ale jego niedobór może prowadzić do apatii, osłabienia siły mięśniowej, przesuszenia skóry i mrowienia kończyn. Nie wspominając, że gwałtowny spadek wapnia może wymagać hospitalizacji, ponieważ występują wtedy najczęściej przykurcze mięśni i zaburzenia rytmu serca.
Ordynator Oddziału Chirurgii Urazowo-Ortopedycznej w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. M. Kopernika w Łodzi i prezes łódzkiego oddziału Polskiej Fundacji Osteoporozy dr Marek Kmieciak w rozmowie z PAP zaznaczył, że innymi czynnikami wpływającymi na rozwój choroby są obciążenia genetyczne, picie zbyt dużych ilości alkoholu, herbaty i kawy, palenie papierosów oraz mała aktywność fizyczna. Zwraca uwagę, że sport w formie rekreacyjnej uprawia niecałe 10 proc. Polaków, a nawet krótka codzienna aktywność typu spacery lub 10-minutowa gimnastyka mają zbawienny wpływ na cały organizm.
Objawy osteoporozy
Niestety choroba przebiega często bezobjawowo, a chory dowiaduje się o niej dopiero w momencie złamania. Jeśli kości stają się wyjątkowo kruche, wystarczy obrócić się z boku na bok podczas snu i może dojść do złamania kręgosłupa. Najbardziej podatne na złamania są kości zlokalizowane w obrębie kręgosłupa, nadgarstka i szyjki kości udowej.
Pierwszym i zarazem najczęstszym objawem zaawansowania osteoporozy jest złamanie towarzyszące niegroźnemu upadkowi. Niegroźnemu dla osoby zdrowej, a w przypadku osteoporozy nawet niewinne potknięcie może przynieść groźne konsekwencje.
Sygnałem ostrzegawczym są bóle stawów i kości, szczególnie te występujące w okolicy obręczy biodrowej oraz klatki piersiowej.
Niepokój powinno wzbudzić również zauważenie obniżenia wzrostu oraz garbienia się sylwetki. Niestety te objawy rzadko są kojarzone z osteoporozą, na przykład bóle kręgosłupa brane są za zmiany zwyrodnieniowe, jednak biorąc pod uwagę wszystkie symptomy oraz grupę ryzyka konieczna staje się diagnostyka w kierunku osteoporozy.
Należy zgłosić się do lekarza i wykonać na przykład badanie gęstości mineralnej kości, zwanego badaniem densytometrycznym. Takie badanie pozwala wykryć nawet małe ubytki masy kostnej (5-10 proc.). Jeśli dojdzie do złamania (30 proc. ubytku), to jest to znak, że choroba jest w zaawansowanym stadium rozwoju.
Jak leczyć osteoporozę?
W Polsce leczy się zaledwie 200 tys. osób, czyli mniej niż 1 na 10 osób z tą chorobą – takimi danymi podzielił się z PAP prof. Edward Czerwiński z Krakowskiego Centrum Medycznego, specjalista w dziedzinie leczenia osteoporozy. Mało tego. Doktor Marek Kmieciak zaznacza, że aż u 90 proc. polskich pacjentów, u których jak dotąd stwierdzono tę chorobę, lekarze postawili błędną diagnozę. – Osobom tym polecono przyjmować leki przeciwko osteoporozie, a następnie okazało się, że ludzie ci wcale na osteoporozę nie cierpieli – tłumaczy Kmieciak.
Potwierdzają to wyniki badania przeprowadzonego w ośmiu krajach europejskich. Wyniki zostały zaprezentowane w kwietniu 2019 roku w Paryżu podczas World Congress on Osteoporosis, Osteoarthritis and Musculoskeletal Diseases (WCO-IOF-ESCEO): aż 75 proc. kobiet w wieku 70 lat i starszych, będących w grupie zwiększonego ryzyka złamań z powodu łamliwości kości, nigdy nie było leczonych na osteoporozę. Nieprawidłowe leczenie było znacznie rzadsze u osób z rozpoznaniem osteoporozy niż u tych bez rozpoznania.
David M. Reese, wiceprezes ds. badań i rozwoju w firmie Amgen powiedział wtedy:
– Wniosek, że zdecydowana większość pacjentów ze zwiększonym ryzykiem złamań pozostaje nieleczona, podkreśla drastyczną potrzebę lepszego zarządzania osteoporozą i wzmacnia nasze stałe zaangażowanie w pomoc w rozwiązaniu tego światowego kryzysu zdrowia publicznego i poprawę opieki zdrowotnej milionów ludzi żyjących z tą chorobą.
Powszechnie uważa się, że osteoporoza jest chorobą nieuleczalną – nie jest to prawdą. Leczy się ją poprzez leki, po które sięga się, gdy choroba jest w zaawansowanym stadium. Ponadto powinno się wprowadzić aktywność fizyczną i zmodyfikować dietę. Czasem leczenie osteoporozy wymaga długiego pobytu w szpitalu i bolesnej rehabilitacji. Terapia osteoporozy ma na celu zwiększenie masy kostnej, a przez to redukcję złamań. Jeśli prowadzona jest regularnie i skutecznie, pozwoli uniknąć co najmniej połowy złamań.
Jak zapobiegać osteoporozie? Kilka słów o profilaktyce
Pierwszym krokiem w profilaktyce osteoporozy jest wyeliminowanie tych czynników, które mogą do niej doprowadzić. Oczywiście nie na każde ma się wpływ (na przykład genetyka), jednak wprowadzenie zdrowych nawyków w postaci ograniczenia palenia tytoniu, picia alkoholu czy suplementacji witaminy D powinno przyjść łatwo.
Pomocne mogą być również leki na osteoporozę bez recepty dostępne w aptece, tak zwane leki OTC. Warto też suplementować witaminę D (zwiększa wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego), której dawka powinna zostać dobrana przez lekarza z uwzględnieniem indywidualnych predyspozycji. Dlaczego jest to ważne? Zapotrzebowanie na wapń zmienia się wraz z wiekiem i dorosła kobieta powinna spożywać około 1500 mg wapnia dziennie, niestety niemal 40 proc. osób nie dostarcza organizmowi nawet 1/3 zalecanej dawki.
W przypadku witaminy D najlepszą drogą suplementacji jest jej endogenna synteza w skórze pod wpływem światła oraz spożywanie tłustych ryb jak śledź, makrela czy sardynka raz w tygodniu. Jednak u osób starszych skuteczniejsza jest doustna suplementacja witaminy D, która jest dostosowana do masy ciała – tak wynika z badań przeprowadzonych przez Bischoff-Ferrar.
Witamina D3 ma wpływ na metabolizm tkanki kostnej, mięśniowej korzystnie oddziałuje na układ sercowo-naczyniowy, działa także przeciwnowotworowo. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę D3 to 800 jednostek.
– Nie zalecam przyjmowania suplementów diety – w rozmowie dla Polskiego Radia podkreśliła reumatolog dr n. med. Maria Rell-Bakalarsk. – Jeśli ktoś ma uzupełnić niedobory wapnia i witaminy D, lepiej, by przyjmował leki. Są także takie dostępne bez recepty. Mamy wtedy gwarancję, że zawierają odpowiednie ilości substancji czynnej – dodała.
Fot.:Osteoporoza w Polsce, źródło infografiki: https://www.termedia.pl/reumatologia/20-pazdziernika-Swiatowy-Dzien-Osteoporozy,31821.html
Kiedy jest Światowy Dzień Osteoporozy? 20 października
Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie określiła osteoporozę jako zagrożenie dla zdrowia publicznego, a Międzynarodowa Fundacja Osteoporozy wzywa rządy państw na całym świecie do uznania osteoporozy za priorytet opieki zdrowotnej. W Polsce co roku odbywa się Konferencja Zdrowe Kości – w tym roku w marcu odbyła się kolejna edycja wydarzenia.
Nazwanie osteoporozy chorobą cywilizacyjną świadczy, że może złamać każdego – zarówno mężczyzn i kobiet, może też wystąpić miejscowo u osób młodych. Przez to nie należy jej bagatelizować, a wszelkie objawy typowe dla osteoporozy warto omówić z lekarzem, szczególnie zanim zdecydujemy się na suplementację witaminy D czy sięgnięcie po leki na osteoporozę bez recepty.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
Źródła:
- https://dziennikzachodni.pl/co-trzecia-kobieta-na-swiecie-cierpi-na-osteoporoze-jak-zyc-z-ta-choroba-5-pytan-o-osteoporoze/ar/13280718
- https://dziennikzachodni.pl/osteoporoza-atakuje-dotyka-glownie-kobiet-po-50-roku-zycia-jak-nie-dac-sie-okrasc-z-kosci/ar/12969293
- https://diag.pl/pacjent/menopauza-a-osteoporoza/
- http://www.phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-1-106.pdf
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Osteoporoza#Podzia%C5%82_osteoporozy
- http://www.czytelniamedyczna.pl/2795,witamina-d-i-osteoporoza.html
- https://www.pfm.pl/baza_chorob/mineraly-w-ustroju/wchlanianie-wapnia-zalezy-od-witaminy-d/1070
- https://dziennikzachodni.pl/jedna-na-trzy-kobiety-w-wieku-powyzej-50-lat-doswiadczy-w-zyciu-zlamania-z-powodu-osteoporozy/ar/c14-14042433
- http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C18395%2C20-pazdziernika-swiatowy-dzien-osteoporozy.html
- http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C33209%2Ceksperci-osteoporoza-zaniedbany-problem-ktory-dotyczy-ok-3-mln-polakow.html
- http://www.tokfm.pl/Tokfm/7,124813,24710686,osteoporoza-cichy-niszczyciel-kosci-jakie-sa-objawy-jakie.html
- https://twojezdrowie.rmf24.pl/choroby/odpornosc/news-kiedy-badac-poziom-witaminy-d-w-organizmie-jak-to-zrobic,nId,3052546
- https://www.polskieradio.pl/23/266/Artykul/2061143,Osteoporoza-co-jesc-a-czego-nie-Jak-leczyc-osteoporoze
- https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/64948,osteoporoza
